Leczenie chorób nowotworowych

Głównym celem terapii onkologicznej jest zniszczenie istniejących komórek nowotworowych oraz zatrzymanie powstawania i rozwoju nowych. Wybór metody leczenia zależy przede wszystkim od rodzaju nowotworu, jego usytuowania oraz stadium zaawansowania choroby, musi być więc poprzedzony odpowiednim badaniem diagnostycznym.


Przystępując do leczenia trzeba ustalić:

• rodzaj nowotworu potwierdzony badaniem cytologicznym lub histopatologicznym
• stopień zaawansowania choroby, czyli wielkość guza i ewentualna obecność przerzutów
• sposób leczenia i możliwe skutki uboczne terapii
• spodziewane efekty kuracji i szanse na powrót do zdrowia

Punktem wyjścia jest komplet niezbędnych badań diagnostycznych, bo dopiero w oparciu o ich wyniki lekarz może zaproponować optymalną, dostosowaną do danego przypadku metodę leczenia. Właściciel psa musi sobie zdawać sprawę z tego, że terapia nowotworowa jest zawsze obarczona dużym ryzykiem. Nigdy do końca nie da się przewidzieć efektów leczenia, bo jeden pies pozytywnie zareaguje na podane leki i nadspodziewanie szybko wróci do zdrowia, natomiast u innego nie tylko nie nastąpi oczekiwana poprawa, ale pojawią się bardzo poważne skutki uboczne, które mogą pogorszyć jego stan ogólny. Podczas gdy w przypadku większości chorób lekarz natychmiast podejmuje stosowne leczenie, w przypadku terapii onkologicznej niejednokrotnie staje przed trudnym problemem – jak pomóc, żeby jednocześnie nie zaszkodzić i czy czasem, dla dobra psa, nie lepiej zrezygnować z leczenia i skupić się na zapewnieniu mu, przez tyle czasu ile się da, maksymalnego komfortu życia. Na szczęście bardzo wiele chorób nowotworowych daje się wyleczyć pod warunkiem, że pies trafi do lekarza we wczesnym stadium choroby.

Podobnie jak u ludzi, stosuje się u psów 3 metody leczenia: 

• Leczenie chirurgiczne  

Jest to podstawowa metoda leczenia chorób nowotworowych. W przypadku nowotworów łagodnych najczęściej wystarczy wycięcie guza, by pies szybko i trwale wrócił do zdrowia, zwłaszcza, jeśli właściciel nie dopuścił do jego rozrostu i wcześnie zaprowadzić psa do lekarza. Łagodny charakter guza powinien być przed zabiegiem potwierdzony biopsją i badaniem histopatologicznym, jeśli go nie wykonano, warto pobrać wycinek z usuniętego guza, żeby upewnić się, że nic złego już psu nie grozi.

Leczenie nowotworów złośliwych również, jeśli to tylko możliwe, zaczyna się od zabiegu chirurgicznego, który polega na wycięciu guza z dużym marginesem zdrowej tkanki. Jest to najbardziej skuteczna metoda leczenia nowotworów i ma tę wielką zaletę, że jest ograniczona do jednego miejsca i nie daje, podobnie jak chemia, niepożądanych skutków ubocznych. Jeśli zabieg został przeprowadzony na bardzo wczesnym etapie choroby, jest duża szansa na całkowite wyleczenie, zwłaszcza, jeśli mamy do czynienia z pojedynczym guzem i nowotwór nie dał jeszcze przerzutów. W niektórych przypadkach usuwa się guz pierwotny razem z przerzutami. Wtedy na ogół konieczne jest uzupełnienie leczenia chirurgicznego chemioterapią i radioterapią.

W terapii nowotworowej bardzo ważnym czynnikiem jest czas. Im wcześniej zostało podjęte leczenie, tym większa jest szansa na powrót do zdrowia. Zdarza się jednak, że niektóre nowotwory dają zauważalne objawy w dopiero w momencie, kiedy guz ma już bardzo duże rozmiary. Wówczas interwencja chirurgiczna służy jedynie zmniejszeniu jego masy i poprawie komfortu życia psa.

Mimo, że chirurgia jest najbardziej skuteczną metodą terapii, to czasem możliwości jej stosowania są z różnych względów ograniczone. Chodzi o miejsca trudno dostępne, np. w klatce piersiowej, guzy nowotworowe głęboko przerastające okoliczne tkanki lub usytuowane w miejscach silnie unaczynionych i unerwionych a także guzy zlokalizowane w obrębie czaszki, których usunięcie ze względu na uszkodzenia deformujące wiąże się z koniecznością zastosowania chirurgii rekonstrukcyjnej. Takie możliwości mają przeważnie duże kliniki specjalizujące się w chirurgii onkologicznej, dysponujące odpowiednim sprzętem oraz wysokiej klasy, doświadczonymi specjalistami.

• Chemioterapia

Chemioterapia jest drugim oprócz chirurgii dostępnym w Polsce środkiem w walce z nowotworami. Jak do tej pory nie ma leków cytostatycznych przeznaczonych dla zwierząt, dlatego też po wyliczeniu odpowiedniej dawki, stosuje się u nich preparaty używane w leczeniu ludzi.

Leki dobierane są w zależności od rodzaju nowotworu, jego zaawansowania oraz stanu ogólnego psa. Bardzo często stosowane są kombinacje leków, które składają się na całą, ustalaną indywidualnie dla każdego przypadku kurację. W efekcie ich toksycznego działania powinno nastąpić zahamowanie podziału komórek nowotworowych a co za tym idzie rozrostu guza. Powinno, bo bywają komórki nowotworowe całkowicie niewrażliwe na ten rodzaj terapii. Co ciekawe, cytostatyki działają tym lepiej im szybszy jest podział komórek nowotworowych, dlatego w przypadku guzów wolno rosnących ich skuteczność jest mniejsza.

W zależności od rodzaju nowotworu, chemioterapię stosuje się jako:

• leczenie podstawowe

stosowane wyłącznie w przypadkach guzów nowotworowych, których nie można usunąć chirurgicznie, ale wykazują wrażliwość na działanie cytostatyków. Przykładem może być nowotwór węzłów chłonnych, tzw. chłoniak, którego ze względu na uogólnienie procesu nowotworowego nie można leczyć miejscowo, a także białaczka, będąca nowotworem układu krwionośnego. Odpowiednie dobranie leków może spowodować czasowe lub całkowite wycofanie się zmian chorobowych

• leczenie uzupełniające

stosowane jako uzupełnienie leczenia chirurgicznego, żeby zapobiec wznowie choroby nowotworowej po usunięciu guza (np. gruczolakoraka czy kostniakomięsaka) oraz powstawaniu przerzutów. Jako leki uzupełniające terapię, cytostatyki podaje się zazwyczaj po zabiegu chirurgicznym, rzadziej przed nim.

• leczenie paliatywne

stosowane w sytuacji, kiedy zostały wyczerpane wszystkie inne możliwości i nie ma szansy na wyleczenie. W tym przypadku chemioterapia ma na celu poprawienie samopoczucia i jakości życia psa.

Skutki uboczne chemioterapii

Leki cytostatyczne działają destruktywnie nie tylko na komórki nowotworowe, ale również na zdrowe tkanki, takie jak skóra, błony śluzowe oraz szpik kostny i powodującą niepożądane skutki uboczne. Niektóre z nich są nieuniknione, dokuczliwość innych, zwłaszcza ze strony układu pokarmowego można złagodzić, trzeba więc w przypadku ich wystąpienia skontaktować się z lekarzem prowadzącym.

Jakkolwiek psy lepiej znoszą chemioterapię niż ludzie i stosowanie leków cytostatycznych nie powinno wywoływać znaczącego pogorszenia ich samopoczucia, to jednak w czasie terapii nowotworowej niezbędne jest monitorowanie pracy niektórych narządów, których dzianie może zostać upośledzone. Chodzi przede wszystkim o badania pozwalające ocenić wydolność nerek i wątroby, których sprawne funkcjonowanie jest niezwykle ważne dla tolerancji leków stosowanych w chemioterapii. Za każdym razem przed podaniem następnej dawki leku konieczne jest badanie liczby białych krwinek i płytek krwi.

Zachowanie ostrożności w czasie chemioterapii

Przez dwie doby od podania psu cytostatyku w jego ślinie lub moczu mogą pojawić się metabolity leków cytostatycznych, które są szkodliwe dla ludzi. W tym czasie należy zachować szczególną ostrożność, unikać kontaktu bezpośredniego kontaktu z jego wydzielinami, a jeśli do niego dojdzie dokładnie umyć ręce. Jeśli właściciel sam podaje psu lek w postaci tabletek, powinien robić to w jednorazowych lateksowych rękawiczkach i przypilnować żeby pies ją połknął. Małe dzieci przez te dwa dni powinny przebywać w innym niż pies pomieszczeniu, żeby nie doszło do kontaktu z jego śliną lub wyplutą na dywan tabletką.

• Radioterapia

Radioterapia jest metodą leczenia zmian nowotworowych polegająca na stosowaniu promieniowania jonizującego. Jest alternatywą dla zabiegu chirurgicznego kiedy nowotwór jest nieoperacyjny, lub jego uzupełnieniem, kiedy podczas zabiegu nie można było usunąć całej tkanki nowotworowej, np. w przypadku mięsaków tkanek miękkich lub guzów z komórek tucznych.

Radioterapię można stosować przygotowawczo przed zabiegiem operacyjnym, jej celem jest wówczas zmniejszenie wielkości guza oraz zniszczenie komórek nowotworowych na obrzeżach zmiany nowotworowej, co w efekcie ułatwia jej usunięcie. Zazwyczaj odczekuje się trzy tygodnie, żeby rana po operacji zdążyła się wygoić a następnie wykonuje się pierwsze naświetlanie. Jeśli pojawiły się przerzuty, zwłaszcza odległe, stosuje się także chemioterapię, która w przeciwieństwie do radioterapii ma działanie ogólnoustrojowe.

Dostarczenie odpowiedniej dawki promieniowania we właściwe miejsce odbywa sie przy pomocy następujących technik:

• Teleterapia

Jest to oddziaływanie zewnętrzną wiązką promieni, przy czym wykorzystuje się źródło promieniowania umieszczone w dużej odległości od chorej tkanki. Nadaje się do leczenia nowotworu zajmującego dużą powierzchnię ciała.

• Brachyterapia

W tej technice wykorzystuje się źródło promieniowania umieszczone bezpośrednio w napromienianej tkance nowotworowej (brachyterapia śródtkankowa) lub na jej powierzchni (plezjoterapia). Tego rodzaju promieniowanie daje dobre wyniki w przypadku leczenia głęboko usytuowanych guzów, np. w jamie ustnej, przełyku, jelitach, a także nowotworu skóry i sutków. Zaletą brachyterapii jest możliwość maksymalnego zbliżenia źródła promieniowania do chorych narządów, co zapobiega uszkodzeniu zdrowych powierzchni ciała.

Są jeszcze inne formy radioterapii, takie jak orthovoltage, stosowany w leczeniu raka skóry, w przypadku pojedynczych guzów, np. nowotworu gruczołów łojowych oraz terapia fotodynamiczna stosowana w leczeniu mięsaków, raka kości i również skóry.

Skutki uboczne radioterapii

W następstwie radioterapii mogą pojawić się różnego rodzaju efekty uboczne. Pierwsze, w postaci zapalenia błon śluzowych, surowiczego zapalenia skóry, jej odpigmentowania, fragmentarycznej utraty sierści lub suchego zapalenia spojówek można zaobserwować już podczas leczenia lub tuz po jego zakończeniu. Nie są groźne i ustępują po wdrożeniu odpowiedniego leczenia. Powikłania późne pojawiają się po upływie miesięcy a nawet lat i są niestety poważne. Może to być martwica kości, niegojące się owrzodzenia, uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, ślepota, a nawet wtórne procesy nowotworowe.

O wyborze rodzaju radioterapii i przyjętym grafiku naświetlań każdorazowo, w zależności od konkretnego przypadku podejmuje lekarz radiolog w oparciu o dokumentację przygotowaną przez lekarza prowadzącego. Podczas gdy leczenie choroby nowotworowej przy pomocy chemioterapii jest u nas dostępne, z radioterapią jest problem, ponieważ niezbędna do tego aparatura jest niezwykle kosztowna. Niestety psa, który powinien być poddany naświetlaniu trzeba zawieźć do Niemiec lub do Słowenii, w zależności od tego gdzie komu bliżej.

Właściciel psa musi się liczyć ze znacznymi kosztami: najdroższa jest brachyterapia, konieczny jest cykl 3-6 naświetlań, który kosztuje 1-3 tysięcy Euro, najtańsza jest terapia fotodynamiczna, wystarczy jedno naświetlenie, którego koszt nie przekracza tysiąca Euro. Zabieg trwa od kilku minut w przypadku powierzchownego nowotworu, do pół godziny w przypadku zmian rozległych i głębokich. Skuteczność terapii zależy od rozległości zmian nowotworowych i stanu ogólnego psa. Lekarz powinien przedstawić swoją opinię, poinformować o szansach i zagrożeniach terapii ale ostateczna decyzja należy do właściciela.