Pochodzenie

Golden retriever to rasa stosunkowo młoda, pojawiła się dopiero pod koniec XIX wieku. Została wyhodowana przez Dudleya Marjoribanksa, lorda Tweedmouth. Długi czas krążyła opublikowana w 1914 roku w magazynie "Country Life" przez Arthura Croxton - Smitha opowiastka o tym, jak w 1858 roku Marjoribanks obejrzał w nadmorskim kurorcie Brington w Anglii przedstawienie rosyjskiej grupy cyrkowej i zachwycił się pokazem kilku owczarków o żółtawej maści. Odkupił je od cyrkowej trupy, przywiózł do swojej posiadłości i to właśnie one miały być przodkami dzisiejszych goldenów. Większość kynologów uznała tę historię za mało prawdopodobną, ponieważ owczarki niewiele mają wspólnego z psami myśliwskimi, do których należą goldeny. Nie bez racji podejrzewali, że w rzeczywistości golden retrievery powstały w wyniku krzyżowania różnego rodzaju retrieverów oraz innych psów myśliwskich trzymanych w lordowskiej psiarni.
 
W połowie lat 50-tych XIX wieku w Anglii panowała moda na czarne labradory i retrievery. Lord Marjoribanks lubił kolor żółty, a recesywny gen żółtego umaszczenia był zawsze obecny u brytyjskich psów aportujących. Kupił więc żółtego retrievera gładkowłosego o imieniu Nous i skojarzył go z sukami nieistniejącego już dziś tweed water spaniela i wavy coated retrievera. Potem w ciągu następnych dwudziestu lat kojarzył ich potomstwo z labradorami oraz seterami irlandzkimi. Nie ulega żadnej wątpliwości, że do powstania goldenów przyczynił się również rozwój broni palnej. Zastrzelone kaczki padały zazwyczaj dość daleko od miejsca, w którym stał myśliwy i potrzebny był pies do ich sprawnego aportowania.
 

Obecna wiedza pozwala dokładnie odtworzyć historię powstania rasy. Stało się to możliwe dzięki ciotecznemu wnukowi lorda Tweedmoutha, który zdecydował się ujawnić archiwa swego dziadka, zawierające m.in. kompletne księgi rodowodowe. Na ich podstawie odrzucono barwną opowieść o owczarkach z rosyjskiego cyrku i za twórcę rasy ostatecznie uznano lorda Tweedmouth, który pozostawił skrupulatnie prowadzone księgi rodowodowe stanowiące pełną i wiarygodną dokumentację jej pochodzenia. Początkowo nowo powstała rasa została zarejestrowana jako złocista odmiana flat coated retrievera. Dopiero w 1920 roku angielski Kennel Club uznał ją oficjalnie jako odrębną rasę i nadał jej obowiązującą obecnie nazwę golden retriever. Słowo „golden” związane jest z kolorem jego sierści i znaczy złocisty, natomiast „retriewer” pochodzi od angielskiego to retrieve - odzyskiwać, przynosić. 
 

Winifred Charlesworth ze swoimi goldenami

Pierwsza angielska hodowla goldenów należała do Mrs. Charlesworth, ale to lord Harcourt po raz pierwszy pokazał je na wystawach i to on doprowadził do powstania klubu rasy, który zapiski lorda Tweedmoutha oficjalnie uznał za początek ksiąg rodowodowych. W 1929 roku goldeny dotarły do Francji i Holandii, w 1932 roku pojawiły się w Stanach Zjednoczonych, gdzie zaledwie sześć lat później, w 1938 roku, powstał amerykański klub rasy. Do Polski goldeny zostały sprowadzone z duńskich hodowli, a w 1990 roku przyszły na świat pierwsze polskie golden retrievery. Uroda i wspaniały charakter tych psów sprawiły, że w krótkim czasie rasa zdobyła ogromną popularność.
 

Golden retriever jest harmonijnie zbudowanym, niezwykle eleganckim psem o mocnej, zwartej sylwetce i dobrze rzeźbionej, dość szerokiej głowie. Ma proporcjonalny, masywny tułów i szeroką klatkę piersiową z mocno rozbudowanym przedpiersiem. Grzbiet prosty, lędzwie mocne, krótkie i dobrze umięśnione, ogon gruby i mocny stanowiący przedłużenie linii grzbietu, sięgający stawu skokowego, nie powinien być zawinięty na końcu. Suka jest delikatniej zbudowana niż samiec, oboje o dobrotliwym, miłym wyglądzie.

Głowa nieprzesadnie szeroka, o miękkich liniach, z dobrze zaznaczonym stopem. Oczy szeroko rozstawione, ciemne, średniej wielkości, powieki przylegające. Uszy osadzone mniej więcej na linii oczu, ściśle przylegające do czaszki. Nos wyrazisty, powinien być czarny, ale często jaśnieje z nadejściem zimy. Na wystawie tzw. śnieżny nos nie powoduje obniżenia oceny, natomiast różowe plamy na trufli nosowej nie są akceptowane.
 

 
Interchampion multi Champion Majik All Hands on Deck (w hodowli Wi-An-Wa)

Przez wiele lat w wyglądzie golden retrievera nic się nie zmieniało, jednak od czasu, kiedy z wzorca usunięto kryterium wagowe coraz więcej jest psów ciężkich, o zbyt krótkich nogach i nadmiernie wydłużonym tułowiu, co niestety odbija się na sprawności psa. Przyczyną tego stanu rzeczy jest także miejski tryb życia, jaki obecnie prowadzą, brak aktywności fizycznej oraz niewłaściwa dieta.

Amerykanie wyhodowali odmienny od europejskiego typ golden retrievera, nieco lżejszy, o mocniej nasyconym złotym kolorze.

Wysokość w kłębie: psy 56 - 61 cm, suki 51 - 56 cm.
Masa ciała: psy około 29-34 kg, suki około 25-29 kg.
 

Pomimo, że golden retrievera wyhodowano z myślą o polowaniach i nadal doskonale pełni tę funkcję, obecnie ze względu na swój wspaniały charakter stał się przede wszystkim bardzo popularnym psem rodzinnym. Jest miły, spokojny, zrównoważony, przyjaźnie nastawiony do ludzi i zwierząt. Potrzebuje stałego, bliskiego kontaktu z człowiekiem, dlatego w żadnym wypadku nie może być trzymany w kojcu lub w budzie. Jest uczuciowy, wymaga łagodnego traktowania. Nie wolno na niego krzyczeć, skarcenie przeżywa bardzo głęboko. Golden bardzo szybko się uczy a tym co go najbardziej motywuje, jest chęć przypodobania się swojemu panu. Jest mu całkowicie podporządkowany i oddany. Te zdolności w połączeniu z doskonałym charakterem spowodowały, że psy tej rasy świetnie nadają się do szkolenia na przewodników osób niewidomych, do pomocy niepełnosprawnym, a także w terapii dzieci autystycznych. Goldeny ze względu na swoją łagodność wpływają relaksująco na otoczenie, dzięki czemu polecane są dla osób wrażliwych, znerwicowanych, potrzebujących spokoju i wyciszenia. 
 

Znakomity węch i wytrzymałość powodują, że często są wykorzystywane jako psy policyjne do wykrywania narkotyków oraz ratownicze do poszukiwania ludzi zasypanych gruzem i śniegiem. Doskonale sprawdzają się również w dogoterapii. Nie należy jednak zapominać, że golden to pełen temperamentu pies myśliwski, który potrzebuje dużo ruchu i prawidłowego prowadzenia. Jest łatwy do ułożenia, potrafi zachować się spokojnie, odpowiednio do sytuacji co powoduje, że nie budzi obaw i wszędzie jest mile widziany. Widząc goldena prędzej ktoś go pogłaszcze, niż przejdzie na drugą stronę ulicy.

 
LILLY Rozmachany Ogon pracuje w ochotniczej strazy pożarnej w Szczecinie
w sekcji psów poszukujacych zaginionych ludzi

Golden retriever ma piękną, dość długą, gładką lub delikatnie falującą sierść, podszytą niezwykle gęstym, dobrze chroniącym przed zimnem, a do tego nieprzepuszczającym wody podszerstkiem. Na szyi sierść tworzy kryzę, po obydwu stronach ogona charakterystyczne portki, na tylnej stronie przednich kończyn niezbyt obfite frędzle a na ogonie pióropusz.

Umaszczenie:
rozmaite odcienie głębokiego, lśniącego złota, począwszy od barwy kremowej po ciemnozłotą. Standard dopuszcza obecność kilku białych włosów na klatce piersiowej.

Psy, które bardzo dużo przebywają na dworze linieją zgodnie z rytmem przyrody dwa razy w roku, na wiosnę oraz w jesieni. Te, które większość czasu spędzają  w mieszkaniu, zazwyczaj zrzucają sierść na okrągło, przez cały rok. Stwarza to potrzebę mało skomplikowanej, ale bardzo regularnej pielęgnacji i usuwania na bieżąco martwego owłosienia.

Więcej na temat pielęgnacji sierści golden retrievera oraz przygotowania jej do wystaw - kliknij tutaj
 

Ch. PL, JCh. PL Prima BEL-ESPIRIT oraz Ch. PL-LT-RUS-RKF BONO Rozmachany Ogon
 

Golden retrievery są zazwyczaj zdrowe i dość odporne na złe warunki atmosferyczne, jednak jak wszystkie psy należące do dużych ras, mają skłonność do dysplazji stawów biodrowych. Decydując się na kupno goldena dobrze jest więc upewnić się, czy jego rodzice zostali przebadani i czy są wolni od tej choroby. Dobre hodowle przeprowadzają tego rodzaju badania i to właśnie tam trzeba szukać szczeniaka. Właściciel goldena powinien cały czas pamiętać by nie przeforsowywać psa, ograniczyć bieganie po schodach, zwłaszcza w młodym wieku i przede wszystkim nie dopuszczać do pojawienia się nadwagi. Niezwykle istotnym czynnikiem sprzyjającym utrzymaniu sprawności fizycznej jest odpowiednia, dobrej jakości pełnowartościowa karma, opracowana specjalnie dla psów dużych ras. Nie wolno podawać psu rozmaitych suplementów i odżywek, jeśli dostaje dobrą karme jest w niej wszystko co jest mu potrzebne do zrównoważonego wzrostu. Nadmierne stymulowanie wzrostu jest szkodliwe i może doprowadzić do chorób układu kostno stawowego.

Neverland FULL OF MAGIC
 

Z poważniejszych schorzeń, goldeny zagrożone są skrętem żołądka, właściciel nie może więc zapominać o tym, by dzienną porcję karmy podawać w dwóch ratach a po jedzeniu zapewnić psu możliwość co najmniej godzinnego wypoczynku.

Wśród przedstawicieli tej rasy zdarzają się także dziedziczne choroby oczu, takie jak postępujący zanik siatkówki, rzadziej entropium lub ektropium a także zaćma, która dość szybko powoduje zmętnienie rogówki i nieleczona może doprowadzić do upośledzenia widzenia a nawet całkowitej ślepoty. Częstej kontroli wymagają również zwisające uszy, do których podczas spacerów dostają się różne zanieczyszczenia oraz wilgoć, która zawsze stwarza sprzyjające warunki dla rozwoju chorób grzybiczych.
 

 
Ch. Bullet the Blue Sky Golden Biscuit i Ch. Cheek to Cheek Valencja Smile

Golden retriever jest psem myśliwskim, uwielbia wodę, doskonale aportuje dzikie ptactwo. Nie pogardzi żadną kałużą, czego dowodem jest powyższe zdjęcie. Jego właściciel powinien zachować nadzwyczajną czujność i na widok błotnistego bajora natychmiast przywoływać go do nogi, bo wystarczy moment nieuwagi, by szczęśliwy i uśmiechnięty od ucha do ucha pies już w nim siedział. Dzięki swojemu charakterowi, golden stał się przede wszystkim psem rodzinnym. Jest zrównoważony, łatwo się uczy, nie trzeba mieć dużego doświadczenia, żeby doskonale poradzić sobie z jego wychowaniem i wyszkoleniem. Potrzebuje jednak stanowczego i konsekwentnego przewodnika, ponieważ do późnego wieku pozostaje dużym, uroczym szczeniakiem, zawsze wesołym i skłonnym do zabawy. Mimo to, jesli sytuacja tego wymaga, potrafi zachować się spokojnie i nie sprawić kłopotu.
 

Lena Lucida Pro Eo Ipso ADSUM

Jest doskonałym towarzyszem dziecięcych zabaw, jako pasjonat aportowania będzie w nieskończoność przynosił rzucane przez nie piłeczki i z radością spełni każde polecenie swojego małego właściciela. Trzeba oczywiście pamiętać o tym, że nie powinno się zastawiać dzieci z psem bez nadzoru dorosłych i przede wszystkim nauczyć je, że psia cierpliwość też ma swoje granice. Golden jest przyjacielski w stosunku do ludzi oraz zwierząt domowych, zwłaszcza jeśli się razem z nimi wychował, Entuzjastycznie przywita także wszystkich odwiedzających dom gości. Jest bezgranicznie przywiązany do swoich właścicieli, potrzebuje bliskości człowieka i nie lubi zostawać sam w domu. Jest to idealny pies dla osób lubiących spędzanie czasu w gronie rodziny.
 

Jeśli ktoś liczy, że zrobi z goldena psa obrończego, bardzo się zawiedzie. Ten pies kocha cały świat, radośnie wita wszystkich pojawiajacych sie w domu ludzi, w tym również złodziei. Nie znaczy to jednak, że jeśli rzeczywiście zajdzie taka potrzeba, nie stanie w obronie swojej rodziny. Jeśli jednak pokaże zęby, zrobi to w ostateczności, tylko wtedy, kiedy zostanie do tego zmuszony. 

PL Champion OFELIA Pamtone na przejażdżce kajakiem

 

Golden ma dużą skłonność do nadwagi, fakt, że jest wyjątkowym łakomczuchem nie pomaga w utrzymaniu go w sportowej kondycji. Powinien jeść dobrą karmę o wysokim stopniu przyswajalności, która daje energię ale nie prowadzi do otyłości. Tę słabość do jedzenia i smakołyków można z pożytkiem wykorzystać w szkoleniu. Goldeny bardzo szybko się uczą, potrzebują spokojnego, ale bardzo konsekwentnego przewodnika, który będzie stosował pozytywne metody szkolenia a każde dobrze wykonane zadanie odpowiednio doceni. Z nagrodami nie wolno przesadzać, trzeba je bardzo oszczędnie dawkować, pies będzie się czuł doceniony i szczęśliwy, jeśli zostanie pogłaskany i entuzjastycznie pochwalony, a jako smakołyk naprawdę wystarczy jedna (!) smakowicie pachnąca granulka karmy. Trzeba o tym pamiętać, żeby wkrótce z eleganckiego, pełnego energii psa nie zrobić hipopotama ze zrujnowanymi stawami.

Psy tej rasy doskonale dostosowują się do różnych warunków mieszkaniowych, mogą mieszkać zarówno w bloku jak i w domu z ogrodem, choć oczywiście możliwość wybiegania się z pewnością docenią. Pamiętać jednak trzeba o dobrym opłotowaniu i solidnym zamku w furtce, golden jest tak ufny i przyjaźnie zastawiony do świata, że łatwo można go ukraść. Z tego samego powodu nigdy nie wolno go zostawić przed sklepem ani pozwalać mu się zbytnio oddalać na spacerze.
 

PL Champion VILLEMO Odoriko - uczestniczka wystaw kynologicznych i zawodów agility
zagrała w reklamach "Vanish", "Danone Fantazja" oraz w serialach "M jak Miłość" i "Ranczo"

 
Golden jest psem bardzo aktywnym, który potrzebuje co najmniej jednego, urozmaiconego i długiego spaceru dziennie. Bez problemu zaakceptuje mieszkanie w bloku, jeśli tylko codziennie będzie mógł się wybiegać na długim pełnym atrakcji spacerze. Własciciel goldena powinien pomyśleć o uprawianiu jakiegoś sportu: agility, joggingu lub długich pieszych wycieczek, do których ten pies się doskonale nadaje. Nie może zapominać, że jego podopieczny jest psem myśliwskim i jako taki potrzebuje bardzo dużo ruchu. Nic tak mocno nie wiąże psa z jego panem jak wspólne aktywne spędzanie czasu.

W ostatnich latach golden retriever stał się psem bardzo modnym, co niestety zazwyczaj skutkuje pojawieniem się wielu dzikich hodowli, opartych nierzadko na obciążonych dziedzicznymi chorobami rodzicach i sprzedających byle jak odchowane szczenięta. Dlatego przy zakupie goldena trzeba zwrócić szczególną uwagę na to, od kogo go kupujemy. Warto poszukać dobrej hodowli i sprawdzić czy psy użyte do rozrodu posiadają badania wykluczające choroby, które mogą dziedziczyć. Nie lekceważmy tego, bo złe warunki i nedożywienie suki w okresie ciązy oraz karmienia z całą pewnością odbiją sie na zdrowiu potomstwa.
 

Goldeny miały szczęście, że ich hodowlą zajmowali się pasjonaci, którzy zawsze przywiązywali dużą wagę do ich psychiki i walorów użytkowych.

"Hodowla goldenów i kynoterapia – te dwa kierunki od jakiegoś czasu bardzo się w moim życiu splotły, dlatego chciałabym podzielić się moimi spostrzeżeniami i doświadczeniami na temat przydatności tej rasy w kynoterapii - pisze p. Ewa Szeligowska - Nie pomniejszając roli innych ras w kynoterapii, chciałabym jednak wyróżnić golden retrievera. Od zarania jego dziejów był nie tylko pomocnikiem myśliwego, ale też przywiązanym i oddanym przyjacielem. Łączył pracę aportera z rolą najwierniejszego druha. Przez lata kształtowały i utrwalały się w nim cechy, które teraz czynią go jednym z najlepszych psów kynoterapeutycznych. Jego delikatność, czułość i chęć przysłużenia się człowiekowi są wręcz legendarne. Jest to „wielki złoty przyjaciel”, który odpowiednio poprowadzony otoczy swą opieką każdego, kto jest w potrzebie. Jest łagodny, spokojny, lecz odpowiednio aktywny, by spełniać swą rolę zarówno jako pies terapeutyczny, jak i przyjaciel oraz członek rodziny.
 

Goldeny swą łagodnością wpływają relaksująco i uspokajająco na osoby ze swego otoczenia. Są ufne i tolerancyjne, co jest szczególnie cenne w kontakcie z dziećmi z zaburzeniami emocjonalnymi lub nadpobudliwymi psychoruchowo. Dzięki swemu ciepłemu i ufnemu spojrzeniu przełamują dziecięce obawy i lęki. Poprzez swoją spolegliwość ośmielają i pomagają wzmacniać poczucie własnej wartości. Ich chęć nawiązywania kontaktów połączona z pogodą ducha ośmiela i skłania do wspólnych zabaw. Już przed dziesiątkami lat goldeny znane były z tzw. „miękkiego pyska”. Umiejętność ta, dająca dzieciom oraz terapeutom poczucie bezpieczeństwa jest teraz wielokrotnie wykorzystywana podczas zajęć terapeutycznych pomagających w doskonaleniu sprawności fizycznej i koordynacji ruchowej.
 

Qdore English Rose "Elle" z dziećmi (w hodowli Dwie Korony)

Golden retrievery intuicyjnie wiedzą, jak pomóc dziecku. Można wyraźnie zaobserwować różnice w kontakcie goldena z dzieckiem nieśmiałym, zamkniętym w sobie, a dzieckiem otwartym i łaknącym aktywnej zabawy. W pierwszym przypadku golden zamieni się miękkiego, ciepłego pluszaka, pełnego tkliwości, czułości i wielkiej cierpliwości. Golden jest nieoceniony podczas zajęć rehabilitacyjnych, czasami sprawiających dziecku dolegliwości bólowe. Nie tylko odwraca uwagę od nieprzyjemnych ćwiczeń, ale w kontakcie z jego miękkim i ciepłym ciałem są mniej dokuczliwe. Niemała wielkość goldena pozwala dzieciom wtulać się w niego, obejmować go całym sobą, kłaść się na nim. Jest to bezcenne doznanie dla dzieci potrzebujących miłości, akceptacji i wewnętrznego uspokojenia. Spokojny, głęboki oddech goldena nierzadko potrafi uśpić wtulone w niego dziecko.

I tak to wszystko pięknie wygląda. Ale…

Nie zapominajcie, że do tej "szczególnej" roli golden musi być "szczególnie" wybrany. Wybierając malca - swojego przyszłego partnera, zwróćcie uwagę na :
• dobór przodków (cechy typowe dla rasy oraz cechy warunkowe, dające wstępny zarys przydatności malucha),
• zachowanie obserwowanego malca w grupie szczeniąt,
• reakcje szczeniaka w czasie testów,
• socjalizację – reakcja na nowych ludzi i nowe sytuacje.

I jeszcze coś : musicie poczuć, że to jest TEN ! Ten jedyny, z którym z czasem będziecie rozumieć się bez słów."

Ewa Szeligowska Hodowla Staszel

Wielkim miłośnikiem golden retrieverów był prezydent Stanów Zjednoczonych Gerald Ford. Jego ulubiona suczka Liberty doskonale czuła się w słynnym pokoju owalnym. Nie pierwszy to pies, który mieszkał w Białym Domu, Liberty wydała w nim nawet na świat potomstwo a cała Ameryka bardzo życzliwie kibicowała temu wydarzeniu.

Wszyscy prezydenci USA mieli psy, które w oczach społeczeństwa były postrzegane jako członkowie prezydenckiej rodziny. Tylko u nas, jakbyśmy rzeczywiście nie mieli większych problemów, dziennikarze zrobili swego czasu wielką aferę z faktu, że członek ochrony wyprowadził prezydenckiego owczarka na spacer. Pewnie gdyby zrobił to osobiście sam prezydent Kwaśniewski, pojawiłaby się już propozycja impeachmentu, bo głowa państwa zamiast z troską pochylać się nad problemami Kraju, zajmuje się psem. Chyba się jednak coś zmieniło, bo kiedy kilka lat później do Polski przybył prezydent Bush z Małżonką, powitała ich nasza Para Prezydencka ze swoim szkockim terierem. Amerykańscy goście byli zachwyceni, bo sami mieli psa tej samej rasy. Tym razem prasowe komentarze były już w całkiem innym, bardziej światowym i życzliwym tonie.

Kufa: Mocna, szeroka i głęboka. Długość kufy jest w przybliżeniu równa długości od stopu do potylicy.
Szczęki/uzębienie: Mocne, z idealnym, regularnym i kompletnym zgryzem nożycowym, tzn. siekacze górne przykrywają siekacze dolne i stykają się z nimi ściśle oraz są osadzone prostopadle do szczęk.
Oczy: Ciemnobrązowe, dobrze rozstawione, powieki ciemne.
Uszy: Średniej wielkości, osadzone mniej więcej na poziomie oczu.

SZYJA:
Dobrej długości, gładka (bez podgardla), muskularna.

TUŁÓW:
Wyważony.
Grzbiet: Prosty.
Lędźwie: Mocne, umięśnione i krótkie.
Klatka piersiowa: Głęboka. Żebra daleko zachodzące, dobrze wysklepione.

OGON:
Osadzony i noszony równo na linii grzbietu, sięgający stawu skokowego, nie powinien zawijać się na końcu.

KOŃCZYNY:
Kończyny przednie:
Proste, o mocnym kośćcu.
Łopatki: Długie, skierowane do tyłu.
Ramiona: Tej samej długości co łopatki; kończyny dobrze ustawione pod tułowiem.
Łokcie: Przylegające
Łapy: okrągłe, kocie.
Kończyny tylne:
Mocne i umięśnione.
Stawy kolanowe: Dobrze kątowane.
Podudzia: Mocne.
Stawy skokowe: Nisko osadzone, widziane od od tyłu proste, nie są zwrócone ani do wewnątrz, ani na zewnątrz. Krowia postawa niepożądana.
Łapy: Okrągłe, kocie.

CHÓD:
Silne, energiczne. Kończyny, widziane z przodu i z tyłu, proste. Długi i swobodny wykrok. Nie porusza się „hackney’em”, (z wysokim podnoszeniem przednich nóg)

OKRYWA WŁOSOWA:
Włos: Gładki lub falisty z dobrymi „piórami”, z gęstym, wodoodpornym podszerstkiem.
Umaszczenie: Dowolny odcień złotego lub kremowego, nie czerwone, ani mahoniowe. Dopuszczalne małe, białe znaczenie na przedpiersiu.

WZROST I WAGA:
Wysokość w kłębie: psy 56 - 61 cm (22 - 24 cale) suki 51 - 56 cm (20 - 22 cale)

WADY:
Wszelkie odchylenia od powyższego wzorca powinny być traktowane jako wady i oceniane w zależnosci od ich stopnia oeaz wpływu na zdrowie, sprawność i dobre samopoczucie psa i zdolnośći dowykonywania pracy, do której był przeznaczony.obniżające ocenę w zależności od stopnia ich nasilenia.

N.B.:
Samce muszą mieć dwa normalnie rozwinięte jądra w pełni wyczuwalne w mosznie.